Meer dan 6,2 miljoen beoordelingen en recensies Organiseer de boeken die je wilt lezen of gelezen hebt Het laatste boekennieuws Word gratis lid
×
Lezersrecensie

Klopt de geschiedenis aan de deur, dan moeten wij de kelder in.

ennonuy 26 december 2024
Snajder, Slobodan - De engel van het verdwijnen
De Wereldbibliotheek, 407 pagina’s
Vertaald door Roel Schuyt


Magus, vondeling van de duisternis kondigt op de eerste pagina van dit boek al aan dat hij het niet tot het einde van dit boek zal volhouden. Dat noem ik nog eens een spoiler, maar dit keer wel van de schrijver zelf zodat de uitgever Wereldbibliotheek dit niet meer weg kan geven*, had dit op de laatste pagina gestaan dan zouden ze het zeker op de achterflap vermeld hebben.

Op deze eerste en de laatste bladzijden komen we nota bene Paracelsus tegen die voluit (oh wat een naam!) Theofrastus Bombastus Zagrabiensis von Podsused wordt genoemd maar die in het echt Theofrastus Bombastus von Hohenheim (1493-1541) heette.

We zitten in de Tweede Wereldoorlog die in Kroatië uitbreekt in 1941 en de Kroaten besluiten eenderde van de Serviërs om te brengen, eenderde te assimileren dat wil zeggen te doen bekeren tot het katholicisme en eenderde terug te sturen naar hun eigen land. Op één uitzondering na, konden de katholieke prelaten zich probleemloos vinden in deze aanpak. In Kroatië waren twee groeperingen die geweld en terreur uitoefenden. De Ustasa, rechts conservatief, nationalistisch en antisemitisch, dus heulend met de Duitsers, onder leiding van Pavelic. Daarnaast had je de nationalistische en royalistische Cetniks die de koning weer in het zadel wilden helpen. Maar eerlijkheidshalve moeten we ook de Duitsers vermelden terwijl Tito ook niet zachtzinnig omsprong met burgers die ervan verdacht werden stiekem het Stalinisme te blijven aanhangen.

Het verhaal wordt verteld door een in 1941 dertig jaar oud huis (inmiddels door de Duitsers en Kroaten geäriseerd) dat door de schrijver Krleza werd beschreven als armetierig en lelijk, welke kwalificatie door het huis, waar alle Serviërs die er woonden dus uitgeknikkerd werden (de joden waren toen al grotendeels vertrokken, terechtgesteld of afgevoerd - niemand die er wat van zei, laat staan zich ertegen verzette, sommige (?) joden werden gewoon verraden), als beledigend wordt ervaren.

Hoe gaat een volk om met een opgedrongen oorlog. Niemand vroeg erom, iedereen moest ermee dealen. Van Magus wordt gezegd dat het een joods kind is maar zeker weten we dat niet. Hij wordt geadopteerd door mevrouw Anastazija, een van de bewoonsters van het volgens Krleza zo armetierige huis.

Merkwaardigerwijs worden in het boek twee lettertypes gebruikt. Lange tijd was ik daarover in verwarring tot ik meende te begrijpen dat het andere lettertype werd gebruikt als het door Krleza zo minnetjes beschreven huis aan het woord was. Maar dan komt daar het hoofdstuk De klokkenluider van de Notre-Dame, tweede optreden en dan wordt ook hier dat andere lettertype gebruikt. Terwijl hier toch echt dat huis niet aan het woord is. Ik ben het spoor bijster. Evenmin begrijp ik waarom er zowel voet- als eindnoten zijn. Wat is het verschil?

De Kroaten zijn de weg kwijt, zijn ze Kroaat of Serviër, nationalist of partizaan, jood of niet-jood! De sfeer in het land wordt met de dag onheilspellender als Snajder schrijft: “Maar daarginds is ook een grootschalige jacht aan de gang en blikkeren snijtanden in het donker. De mensen zullen alleen van moord afzien als het echt niet anders kan. De messen worden geslepen.” Huiveringwekkend is het zevende visioen van het Kind Magus 7 mei 1943! Evenals het lot van dit kind tegen het einde van de oorlog. En vergeten we niet dat er ook in Kroatië concentratiekampen waren, Jasenovac was het grootste kamp waar meer dan honderdduizend gevangen zouden sterven.
En wat te denken van deze prachtige zin: ‘Denk maar aan wat er onder het bolsjewisme gebeurde: het Russische volk wiste zijn verleden uit en verspeelde daarmee zijn toekomst’.
Zoals ook deze passage heel fraai is: ‘Misschien ziet God alles, maar als het om dit deel van de wereld gaat, lijkt hij al sinds lang een andere kant op te kijken. Wij zijn voor hem niet belangrijk. Hij is al hoogbejaard, en bejaarden zijn vaak verziend en hebben moeite om de juiste bril te vinden.’ Wat denkt u, is er een plek op aarde te vinden waarvoor dit niet zou gelden?

Inmiddels is de oorlog ten einde gekomen. En heel af en toe laat de toekomst zich al zien als de Balkan opnieuw in vuur en vlam wordt gezet. Maar vier jaar na de inval van de Duitsers overvalt een tweede revolutie dit land als de partizanen Kroatië in bezit nemen totdat Tito het in heel Joegoslavië voor het zeggen krijgt.
Maar nog geen halve eeuw later zou het weer helemaal mis gaan op de Balkan. Wanneer zette die beweging in? Hebben we zitten slapen? Wanneer hadden we de eerste tekenen kunnen zien? Wanneer lieten de volkeren elkaar over de schutting heen opnieuw hun tanden zien?

Centraal in dit boek staat de jonge Anda, weeskind, vader onbekend, dienstmaagd maar vanaf 1942 actief bij de partizanen. Toch wordt ze er na de oorlog van verdacht geen ware patriot te zijn, geen echte socialiste en wordt ze ter heropvoeding opgesloten.
In een gesprek met de andere hoofdpersoon uit dit boek, de oude classicus professor Marko Gavranic, over het schaakspel als metafoor citeert de laatste de hertog van Wellington na diens overwinning op Napoleon: “Alleen een nederlaag is erger dan een overwinning “. En tegen haar die zegevierde zegt hij: “Vandaag ben je de winnares, en morgen ben je niets meer waard”.
Vlak voor het huis wordt gesloopt haalt het nog een keer herinneringen op en dan komen we deze prachtige zin tegen: “Klopt de geschiedenis aan de deur, dan moeten wij de kelder in. En dat geldt voor heel Kroatië“.

Aan het einde van dit boek houd ik van Anda. Van Snajder las ik eerder het onvergetelijke De reparatie van de wereld en met dit De engel van het verdwijnen schreef hij opnieuw een magistrale roman. Een roman die wordt bevolkt door fictieve figuren als Anda, Gavranic, Magus en Magda maar evenzeer komen we een groot aantal figuranten tegen die we al in de geschiedenisboeken hebben leren kennen of over wie we, zoals ikzelf, tijdens ons leven nog geregeld in de kranten konden lezen. Nee, de echte grote schurken zoals Milosevic, Mladic, Karadzic en Tudman, om er maar een paar te noemen, figureren niet in deze roman. Snajder had hen niet nodig om te laten zien hoe tragisch het lot van de Balkanlanden, of meer specifiek Kroatië, in de vorige eeuw is geweest. En het lijkt wel alsof wij stervelingen niets kunnen ondernemen om ons lot te ontlopen. De geschiedenis gaat met ons aan de haal. We hebben elkaar nog niet uitgemoord of onze tanden blikkeren alweer over de schutting. Zou het ooit goed komen, daar op de Balkan? Maar Anda! Anda blijft fier overeind, hoeveel moeite het haar geregeld ook kost. Zij verliest zichzelf niet, blijft zichzelf trouw, is een ongekend moedige vrouw ook al zou zij nooit op deze manier naar zichzelf kijken. Waar Gavranic maar geen keuze wenst te maken, geen standpunt in wil nemen, weet Anda waarvoor zij staat en zij laat zich door niets of niemand van de wijs brengen.

Dit boek is uitstekend vertaald door Roel Schuyt maar op pagina 162 lees ik: ‘Ze zouden liever sterven dan iemand te verraden’ en dat lijkt mij niet correct. Op pagina 193 noteert de vertaler: ‘notities …in de ik-vorm persoon geschreven’.

*De Wereldbibliotheek heeft er nogal een handje van om op de achterflap van de door hen uitgegeven boeken de clou van een boek alvast weg te geven, ook als de schrijver dat zelf pas na een paar honderd pagina’s wenst te onthullen. Bij dit boek heeft de uitgever zich gelukkig gedragen, ze kunnen het wel, als ze maar willen.

Enno Nuy
December 2024

Reageer op deze recensie

Meer recensies van ennonuy

Gesponsord

Als Jolenes helikopter crasht in Irak, moet ze terugkeren naar het huwelijk en gezin dat ze onder hoogspanning achterliet. Schrijf je nu in voor de Hebban Leesclub.

Beth leidt een gelukkig leven met haar man Frank op hun schapenboerderij, maar dan komt haar jeugdliefde Gabriel terug, met wie ze als zeventienjarige een intense zomer beleefde. Bekijk alle Boekenweektips.

Fayes vader bedreigt niet alleen haar, maar ook haar dierbaren en levenswerk, het bedrijf Revenge. Ze roept haar vriendinnen om zich heen om de ultieme wraak te plannen. Bekijk alle Boekenweektips.

In concentratiekamp Westerbork doet jonge moeder Catharina alles wat nodig is om haarzelf en haar zoon te laten overleven. Ze gaat als showgirl dansen in het beroemde kampcabaret. Bekijk alle Boekenweektips

Isabel woont alleen in het huis van haar overleden moeder, waar alles rustig voortkabbelt tot plotseling haar broer Louis met zijn nieuwe vriendin Eva voor de deur staat. Bekijk alle Boekenweektips

Een onweerstaanbare schelmenroman over Algot Olsson en een bonte verzameling mensen. Algot stort zich op de mooie en hopelijk lucratieve kunst van het distilleren van brandewijn. Bekijk alle Boekenweektips

Een jonge cartograaf vertrekt naar Amsterdam en tekent voor zijn grote liefde in zijn wereldkaart, vlak naast de evenaar, een 'nog onontdekt' eiland dat haar naam draagt. Bekijk alle Boekenweektips

Op een koude winteravond belandt de zeventigjarige Leah met haar auto in het water. Hoewel de kade al snel vol mensen staat, doet niemand iets. Tot grote frustratie van studente Mirjam. Bekijk alle Boekenweektips.

De meningsverschillen over hoe het tuincomplex bestuurd moet worden, kunnen elk moment weer oplaaien, maar de grootste dreiging komt van de kant van de gemeente. Bekijk alle Boekenweektips

Philip Dröge duikt in de curieuze geschiedenis van Nederlandstalig New York en New Jersey en doet dat op de fiets. Een boek dat reisgids, geschiedenisboek en road novel ineen is. Bekijk alle Boekenweektips

Taalwetenschapper Khalid Mourigh gaat de straat op en de scholen langs om straattaal, het gebruik van Engels en de meertaligheid van het Nederlands te onderzoeken. Bekijk alle Boekenweektips

Aan het begin van de Eindtijd valt de vrijdenkende engel Astoreth naar de aarde. Hij raakt verzeild in apocalyptische avonturen die hem van Amsterdam naar het Zweedse platteland voeren. Bekijk alle Boekenweektips

Een meisje en een vis denken beiden dat de ander gevangenzit en dus maken ze een wak, maar ze beseffen dat het beter is als ze blijven waar ze zijn. Bekijk alle Boekenweektips

Terwijl de ambitieuze Pierre groeit in zijn rol op de redactie van een tijdschrift, kelderen de abonneecijfers. Hoe lang moeten tradities en gewoontes in stand worden gehouden? Bekijk alle Boekenweektips.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog raken de levens van Luna en haar vader, de Joodse Rifka, de Indiase Chandar en Thiemen met elkaar verweven op een manier die zij niet voorzien. Bekijk alle Boekenweektips

Eliza had zes broers, maar alleen Krekel is nog over. Een bangerik, een huilebalk, een blok aan haar been, eigenlijk. Alles gaat mis, maar Eliza en Krekel blijven zoeken naar hun verdwenen broers. Bekijk alle Boekenweektips

Als de literaire bundel van zware crimineel Derek L. op het punt staat te verschijnen, mag hij tijdens zijn weekendverlof van de gevangenis aanwezig zijn op zijn eigen boekpresentatie. Bekijk alle Boekenweektips

In dit hartstochtelijke pamflet toont docent Karim Amghar aan hoe mbo'ers nog steeds te maken hebben met onderwaardering, terwijl ze onmisbaar zijn voor de samenleving. Bekijk alle Boekenweektips

Wanneer Hitler aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog Oostenrijk binnenvalt, moeten vijf hechte vrienden kleur bekennen. Kun je een ander ooit ten diepste kennen? Bekijk alle Boekenweektips

Iemand breekt in bij Simon en beweert dat ze beiden vastzitten op een alternatieve belevingsvakantie. Het is het begin van een aangrijpende speurtocht. Bekijk alle Boekenweektips.

Stine Jensen verkent hoe mediastormen kunnen ontstaan en hoe je filosofie kunt inzetten om ze te duiden. Bekijk alle Boekenweektips

Een kleurrijke groep outcasts raakt betrokken bij het mysterie van Salomé Abergel, de beroemde kunstenares die op het hoogtepunt van haar carrière plotseling verdwijnt. Bekijk alle Boekweektips

Als Hitler aan de macht komt, vluchten Eva en Itzhak naar het conservatieve Zeeland. Daar haalt het gevaar hen in en Eva zal moeten kiezen. Bekijk alle Boekenweektips.

In de persoonlijke verhalen van Rusland-correspondent Iris de Graaf lees je hoe het is om als jonge vrouw verslag te doen vanuit Moskou, in het land van haar grootmoeder. Bekijk alle Boekenweektips

Het is ronduit indrukwekkend wat we weten van onze moedertaal, wat we ermee kunnen, en hoe we dingen haarfijn aanvoelen. Bekijk alle Boekenweektips.

Sinds 2015 zit Astrid Holleeder ondergedoken, wat enorme impact heeft op haar leven en dat van haar familie. Ze vertelt over de dagelijkse routines, constante waakzaamheid en haar angst. Bekijk alle Boekenweektips