Verplicht handboek voor schoolbestuurders

Het zijn de speelse dialogen, realistische voorvallen en herkenbare clichés in het mbo-onderwijs die de roman De rendementsdenker van Lucas Zandberg zo levendig maken. De Groningse auteur (1977), die enkele historische romans op zijn naam heeft staan, kiest in deze roman voor een geheel andere schrijfstijl. 

Twee protagonisten, Robert Witteveen en Margot Steenstra, manoeuvreren afwisselend van elkaar door de gangen van het Leyderschans, een moloch van een onderwijsinstelling in het noorden van het land. Het is de keiharde realiteit die Zandberg in deze roman optekent waarbij schimmige potentaten niet alleen zichtbare wanprestaties leveren, maar vooral volledig de macht over het stuur zijn kwijtgeraakt. Het is Robert, een opportunistische docent Engels, die regelrecht van de lerarenopleiding in aanraking komt met de cultuur van het ROC waarbij de gemiddelde collega is ingedommeld. 

Robert hoopt, als kersverse docent met aardige grensverleggende vernieuwingen, zijn collega’s te enthousiasmeren. Hij struikelt direct over de gevestigde orde als zijn ideeën worden aangehoord. De ingekakte collega’s zijn net repeterende wekkers, verschalken zich achter het eeuwigdurende beleid van school: ‘Het gaat toch goed zo, maak je niet druk’, zo luidt het adagium continu tussen de regels door.  

Voor Margot, die als nieuwbakken sectormanager zonder onderwijservaring haar intrede doet, is Leyderschans eveneens een bastion met muren van zwaarbewapend beton. Zij gaat op haar eigen manier vernieuwen en komt met het plan een gespecialiseerd onderwijsbureau in te huren waarbij docenten meer de rol als examinator krijgen aangemeten. 

Dat haar ondeskundigheid zegeviert, lijkt de docenten op het ROC weinig te interesseren. Die desinteresse resulteert in strubbelingen binnen het traditionele schoolsysteem. Edoch, ook daarover lijkt niemand slapeloze nachten te hebben. 

Naast de organisatorische discrepanties, is er wat betreft het ’geld over de balk smijten’ ook veel mis. 

Zandberg steekt de draak met herkenbare grote schoolimperiums. Want, ook al is het voor buitenstaanders in De rendementsdenkers niet direct herleidbaar, Leyderschans is een ROC dat je kunt vergelijken met het Leidse ROC Lammenschans in Leiden dat enkele jaren geleden in opspraak kwam vanwege mismanagement. 

De mbo-school kwam in een negatief daglicht te staan vanwege de bouw van twee nieuwe onderwijsgebouwen. De complexen moesten onderdak bieden aan meer dan twintig opleidingen. De ambities van de ROC-bestuurders waren echter te groot en hun besluiten te naïef en kortzichtig. Gevolg: grote financiële chaos.

Zelfs de fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst (FIOD) deed een inval om na te gaan of er niet gerommeld werd met de belastingaangiften. Ook doet het bestuur van Leyderschans denken aan de schoolbazen van scholenkoepel Amarantis in de Randstad - een onderwijsmoloch van voortgezet en mbo-onderwijs - die als zonnekoningen leefden en aan hun eigen mismanagement ten onder gingen. 

Ook de bestuurders van Leyderschans hebben plannen, vooral bouwplannen. Als de docenten een rondleiding krijgen op het nieuwe ‘slagschip’, blijkt dat het College van Bestuur blijkbaar meer oog heeft voor het imposante gebouw (dat voor ingevoerde docenten en onderwijsdeskundigen wederom opvallend genoeg veel gelijkenis heeft met de kolos van DUO, de Dienst Uitvoering Onderwijs in Groningen), dat in de wandelgangen ook wel het cruiseschip wordt genoemd. 

De roman van Zandberg hoort als verplichte literatuur in iedere bureaulade van schoolbestuurders te liggen. De Rendementsdenker geeft bovenal een humoristische, wederom zeer herkenbare blik in de hoofden van uitgerangeerde docenten die als stereotiepe wezens iedere dag, vaak zonder passie, hun programma afdraaien en niet geëngageerd zijn. Een goed voorbeeld is het mailtje van een collega van Robert die hem vraagt om hem voor een studiedag vlak voor de kerstvakantie te excuseren omdat zijn Perzische kat Mona ziek is. Als PS voegt hij toe: ‘Voor de aardigheid als bijlage een foto van Mona’. De foto van de kat ontbreekt, wel voegt hij een vliegticket naar New York toe (…). Die soms cynische, humoristische kwinkslagen maken het boek compleet.