Fascinerend maar weinig hoopgevend reisverslag

Ooit was de Arabische religieuze wereld min of meer overzichtelijk. In de zevende eeuw was de profeet Mohammed voor velen de enige opperste macht. Die eenheid was enkele decennia later alweer geschiedenis. De moslimwereld kende vrij plotseling meerdere stromingen. Deze versnippering is in de eeuwen daarna doorgegaan en inmiddels kent de Arabische wereld een schier ontelbare hoeveelheid geloofsrichtingen en gradaties van beleving.

Dat hoeft geen probleem te zijn als afwijkende inzichten over en weer worden gerespecteerd, maar wederzijds onbegrip overheerst en de verschillen lijken inmiddels onoverbrugbaar. Of in deze situatie ooit verandering kan komen? Het lijkt na lezing van De Arabische storm door Sinan Can moeilijk voorstelbaar.

Sinan Can heeft met regisseur Thomas Blom, die een driedelige documentaire over dit onderwerp heeft gemaakt, een reis gemaakt door verschillende Arabische landen die in de laatste vijf jaar te maken hebben gehad met burgerprotesten en revoluties. Zij doen daarin verslag van hun reis die begint in Tunesië, het land waar een marktkoopman zich in december 2010 in brand stak. Gefrustreerd, tegengewerkt en kaalgeplukt door de corrupte ambtenarij was dit zijn vorm van protest. Het ontketende een reactie, men begon te protesteren tegen de machthebbers en het leidde in vier weken tijd tot het aftreden van de president.

Andere landen volgden, het volk stond op en meerdere machthebbers moesten het veld ruimen. 

De wereld, vooral de westerse, reageerde opgetogen: de Arabische lente was begonnen. De machtswisselingen en de roep om democratie werden toegejuicht. Het vertrouwen dat de corrupte, vaak genadeloze en gewetenloze leiders zouden worden ingewisseld voor meer gematigde regeringen met meer oog voor de noden van de bevolking was enorm groot. Maar het liep even anders.

Wat begon als een klein vuurtje werd een enorm onbeheersbaar vuur. Met de bijbehorende windkracht, De Arabische storm.

Wat begon als een protest tegen de machthebbers is in enkele jaren uitgegroeid tot een ogenschijnlijk onoplosbaar conflict met religieuze verschillen als brandstof.

De reis van Can en Blom begon in Tunesië en eindigde vijf jaar later in Syrië, het epicentrum van de strijd, volgens sommigen inmiddels het terrein van de derde wereldoorlog. Sinan Can heeft veel ontmoetingen gehad met mensen die op verschillende manieren te maken hebben gehad met de gebeurtenissen van de afgelopen jaren. Hij doet in korte hoofdstukken, miniaturen, verslag hiervan. Dat is een bewuste keuze: 'Ik wil patronen juist even laten voor wat ze zijn, en in plaats daarvan met miniaturen de verwarring van het continent aanraken.'

Hij is daar uitstekend in geslaagd. De miniaturen laten zien hoe diepgeworteld de, vooral religieuze, verschillen zijn, welke verwoestende gevolgen dat heeft voor vooral dat deel van de wereld en hoe hartverscheurend de gevolgen zijn voor de veelal machteloze burgers.

Het laat ook zien dat de hoop op een westerse vorm van democratie voorlopig de prullenbak in kan. Zolang dat begrip vooral wordt gezien als een middel om aan de macht te komen en niet als de manier om als machthebber de rechten van minderheden te respecteren kan die interpretatie de vergelijking met de westerse niet doorstaan.

Dit boek had wel een wat betere redactie verdiend. Vreemde interpuncties en overbodige komma’s maken het af en toe wat stroperig. Een alinea die begint met 'eigenlijk begrijp ik zijn keuze wel' en eindigt met 'of ik begrip heb voor zijn keuze is wat anders' zou niet mogen voorkomen.

Het doet er niets aan af dat De Arabische storm een zeer interessant boek is dat heel veel te bieden heeft. De keuze om aan het eind een chronologisch verslag te doen van de gebeurtenissen is een mooie aanvulling en laat in een oogopslag zien wat er in een relatief korte periode allemaal is gebeurd.