Een kip die je aan het denken zet

Memoires van een kip (geschreven in 1940 en gepubliceerd in 1943!) van de Palestijnse auteur Ishaq Musa Al-Husseini (1904-1990) is door Djûke Poppinga voor het eerst in het Nederlands vertaald en verschenen bij Uitgeverij Jurgen Maas. Toegevoegd is een verhelderend nawoord van Richard van Leeuwen. Het is een roman die je op verschillende manieren kunt interpreteren. Letterlijk als de memoires van een kip, die vertelt wat hij heeft meegemaakt. Of als een verhaal wat de Palestijnen is overkomen. Door de bril van nu kun je het een actuele roman noemen. Of een utopische roman.

Fabel en/of roman?
Op de cover van Memoires van een kip staat dat het een roman is én een Palestijnse fabel. Dat zijn toch verschillende genres? Een fabel is een gefantaseerd verhaal waarin doorgaans dieren optreden met de bedoeling te moraliseren. De fabels van Aesopus en Jean de Lafontaine zijn algemeen bekend. Het gaat in fabels om het gebruiken van het gezond verstand en om levenswijsheden. Ze worden gebruikt om in bedekte termen kritiek te leveren op machthebbers of om wantoestanden aan de kaak te stellen. En dan moet ik ineens denken aan de Reinaert.

Kipmens
De kip, die geen naam heeft, vertelt haar memoires die ze is beginnen op te tekenen toen ze gedwongen werd van de woestijn naar haar nieuwe ‘huis’ in de stad te verhuizen. Ze schikt zich naar de normen en waarden in de stad. De vogel heeft menselijke karaktertrekken. En in haar diepste wezen gedraagt zij zich ook zoals een mens zich zou moeten gedragen: zich dienstbaar opstellen, rekening houden met anderen, goed zijn voor anderen. Je zou haar ook een filosoof kunnen noemen. Zij denkt na over het leven, over nieuwkomers, over rechtvaardigheid, liefde, solidariteit met kippen die het minder goed hebben, ja zelfs over een ideale maatschappij.

Ze debatteert met andere kippen of ‘de echtgenoot’ (de haan dus, die echt de eerste in de ‘pikorde’ is) over normen en waarden, is dienstbaar aan de echtgenoot die ze deelt met haar ‘zusters’ (polygamie). Ook roddel, jaloezie, geweld en haat komen in deze fabel aan de orde. Niets menselijks is deze kip vreemd.

Het verhaal
De kip is door haar hospita plotseling, zonder uitleg, in een ander huis neergezet. “Dat soort reuzen, die God heeft toegerust met een enorm, angstaanjagend lichaam, schijnt zich nu eenmaal zo te gedragen.” Toen de fabel verscheen was Palestina nog een Brits mandaatgebied van de Volkenbond. De reuzen zou je kunnen zien als de Engelsen, die alles bepaalden. Die reuzen komen steeds terug in de roman.

De kip denkt gelukkig te worden op de nieuwe, stevig omheinde plek. Vette graankorrels worden haar in overvloed voorgezet en het waterschaaltje is altijd schoon. “Ik denk dat ik bepaalde dingen heb opgeofferd, maar dat ik er andere voor heb teruggekregen.” De kip moet zich in de pikorde van de nieuwe gemeenschap waarin ze terechtgekomen is schikken. Ze valt als een blok voor de nieuwe echtgenoot en dat is wederkerig. Vijanden vallen de kippenren aan en de haan raakt gewond. De mede-echtgenotes besluiten hem samen te verzorgen. Er verschijnen allerlei barstjes in de op het oog hechte gemeenschap. “Onze echtgenoot was immers als het snoer van een halsketting: als hij knapt springen de kralen alle kanten op.” Wat een prachtig beeld! De haan lijkt aan de beterende hand, maar “zijn kam verloor zijn karmozijnrode kleur en werd vaalbruin.” Hij sterft.

Een vreemdelinge
De rijen lijken zich opnieuw te sluiten. “Tegenwoordig lopen we naast elkaar, en als we een vette graankorrel zien, duwen we elkaar ernaartoe. Niemand van ons zal hem schaamteloos oppakken.” Dan meldt zich een arme vreemdelinge, die onderdak zoekt: “de zuster met het vreemde gezicht.” Ze is ontsnapt vanachter een muur waar je alleen met gevaar voor eigen leven overheen kunt klimmen. Weg van een tirannieke echtgenoot. Ze besluiten haar te helpen en gaan op weg naar haar woonplaats. Onderweg komen ze reuzen tegen, die hooghartig rond paraderen, alsof de wereld alleen om hen draait. Ze keren onverrichter zake terug.

Wereldverbeteraars
Dan komt er een nieuwe generatie kippen. Zij zoeken ze hun eigen vrijheid. Dat leidt natuurlijk tot spanning. Wanneer er dan gebrek aan graan ontstaat willen ze en de wereld verbeteren. Maar de macht van de reuzen is te groot. Er worden ‘zusters’ uit de ren gehaald. Ze verdwijnen. En er komen nieuwkomers. De jonge generatie wil wraak nemen, maar de kip weet hen te overtuigen dat geweld tegen geweld niet werkt en dat een vreedzame wereld de voorkeur heeft. Waar ligt de oplossing en is die er? Daarover mijmert de kip onder de sterrenhemel.

Geloofwaardig verhaal
De kip is wijs. Ze denkt na over de samenhang in de maatschappij, de verschillende meningen, de opstelling ten opzichte van nieuwkomers? De kip is welbespraakt, stimuleert het positieve denken, verzet zich tegen onrecht. Al-Husseini schrijft in een soepele stijl, weldoordacht. Zijn taal is doorspekt met filosofische gedachten, zoals “Genade is liefde. Als er liefde is, zal alle genade van de wereld erin samenkomen en als ze er niet is, zal alle genade van de wereld in het niets verdwijnen” en “sinds wanneer hebben weldoeners geen bijbedoelingen met hun liefdadigheid”? Dat dromen van een ideale wereld is zo mooi beschreven als de kip naar de hemel kijkt en zich verwondert dat in het universum de ‘werelden’ zo mooi gerangschikt zijn in de dierenriem zonder dat ze elkaar in de weg zitten of tegen elkaar botsen?

Vertaling naar de realiteit
Zijn de reuzen de Britten die het mandaat over Palestina hebben, zijn de vreemdelingen de vertegenwoordigers van het zionisme, staat de rationele kip niet voor de oude generatie en de jonge kippen voor de nieuwe?

Hoewel de Palestijnse kwestie, zoals we die nu kennen, in 1943 een andere lading had, kijk je door de bril van vandaag anders naar de omsloten kippenren waar niet uit te ontsnappen is, de reuzen, de verspreiding van de kippen. Is dat niet de kracht van een goede fabel en literatuur? Een universeel verhaal vertellen. Je verbeeldingskracht aan het werk zetten?

—

Voor het eerst gepubliceerd op Boekenkrant.com

Leesadvies voor jongeren
In de jaren 1940 stond Palestina nog onder het mandaat van de Britten. De kracht van deze fabel waarin dieren menselijke eigenschappen bezitten zit hem in het feit dat je het verhaal ook met de bril van nu (het Palestijns-Joodse conflict) kunt lezen. Het nawoord zorgt voor verheldering.