Slachtoffers zijn geen daders

Deze pijnlijk persoonlijke en gedegen gedocumenteerde ‘graphic memoir’ over seksueel misbruik is een slag in het gezicht van al wie vandaag nog altijd verkrachting en ander seksueel geweld in de schoenen van de slachtoffers schuift.

Soul Food Comics uit Nijmegen is een geëngageerde uitgeverij die met een nog erg klein fonds moedig aan de weg van de morele verheffing timmert. Na Supercrash, een verhelderende en onthutsende graphic novel over de graaicultuur, is het oorspronkelijk in eigen beheer uitgegeven Becoming Unbecoming van de anonieme Britse auteur Una weer zo’n boek dat zijn lezers een geweten schopt en dat verplichte schoollectuur zou moeten zijn.

Niet dat dit geïllustreerde pamflet voor iedereen altijd even gemakkelijk te lezen is. De keuze van Una om haar verwerking van een verkrachting (toen ze godbetert 10 was) grafisch te ‘verluchten’ maakt het onderwerp zeker toegankelijker, maar het blijft een flinke brok om te behappen. Verwacht hier geen spannende plot of een chronologische vertelling. De kunstenares, die jaren geleden hieraan begon als een soort therapeutisch dagboek, gaat vooral anekdotisch en fragmentarisch te werk en bombardeert de lezer met beschouwingen en grafische metaforen. Voorbeelden daarvan zijn het beeld van de vlinder voor het veranderende lichaam, of de lege spreekballon voor het onzegbare, dat dan ook nog eens als een loodzware last een heuvel op gedragen wordt.

De auteur trekt een parallel tussen de omgang met slachtoffers van seksueel geweld en de Yorkshire ripper. Toen Una, die opgroeide in Yorkshire, in 1975 door een volwassen man verkracht werd en de rest van haar jeugd voor slet uitgemaakt zou worden, sloeg de pas in 1981 opgepakte Peter Sutcliffe voor het eerst toe. De seriemoordenaar zou in die periode twaalf vrouwen vermoorden. De zaak van de Yorkshire ripper is een schoolvoorbeeld van slecht speurwerk. Maar liefst negen keer is de man ondervraagd in die periode, maar nooit als verdachte bestempeld.

Dat Sutcliffe, een schijnbaar brave huisvader, zo lang ongehinderd kon moorden, is vooral te danken aan hoe over zijn slachtoffers werd gedacht. De belangrijke getuigenis van een aan een moordpoging ontsnapt meisje van 14 werd niet ernstig genomen omdat zij volgens de politie niet strookte met het type slachtoffers van de ripper. Vanaf het eerste dodelijke slachtoffer, dat in haar eentje naar de pub was geweest (onbetamelijk!), was men ervan overtuigd dat de moordenaar het uitsluitend op prostituees of vrouwen van lichte zeden gemunt had – vandaar zijn bijnaam. Alle aanwijzingen die niet pasten in deze denkpiste werden veronachtzaamd.

Maar zo kregen de slachtoffers een etiket van mededaderschap: het was grotendeels ‘hun eigen schuld’. Hadden ze maar niet…, dan was het hen nooit overkomen. In die tijd werden – in alle ernst – vrouwen en meisjes opgeroepen thuis te blijven. Eigenlijk, zo vindt Una, had men de mannen, de daders, moeten oproepen thuis te blijven. Al is thuis blijven ook geen goed idee, zo stelt de auteur, want de meeste gevallen van seksueel geweld vinden thuis plaats. Alle vrouwen samen in een grote kluis opsluiten zou nog de beste oplossing zijn, schertst ze.

Ook slachtoffers van seksueel geweld krijgen nog al te vaak het etiket deels schuld te hebben aan wat hen overkwam. De vergelijking met de zaak van de Yorkshire ripper, die zo dicht bij Una als jong meisje zijn gang ging, is een sterk middel om die boodschap over te brengen. Ontaard verklaard is tekentechnisch geen meesterwerk, maar de auteur weet haar beelden goed te kiezen. Zo zijn de fictieve portretten van twaalf vrouwen op het einde van het boek, zoals ze zich voorstelt dat die vandaag eruit zouden zien als hen niets overkomen was, een krachtig slotbeeld. Door nergens het geweld in beeld te brengen, maakt ze duidelijk hoe alledaags het is. Het boek is confronterend en hard, maar nergens belerend of saai. Una doet haar lezers nadenken, maar gunt hen ook rustpauzes. Een must read, ook voor niet-stripliefhebbers.