'De geheugenlozen is verplichte kost voor elke Europeaan, van regeringsleider tot geel hesje
Met compassie en een scherpe analyse
Uiterst zorgvuldig ontleedt zijn kleindochter de feiten. Ze tracht zich te verplaatsen in haar grootouders. Hoe zij dachten en wat zij voelden. Daarbij is ze er niet op uit hen te veroordelen. Evenmin wil ze het verleden maar laten rusten. Met compassie en een scherpe analyse legt ze de mede-verantwoordelijkheid bloot van haar grootouders aan het nazisme.
Mythen met vele goeden en een handjevol kwaden
Op dezelfde wijze onderzoekt ze ook de geschiedenis van haar grootouders van haar Franse moeder. Die opa was gendarme in het collaborerende Vichy-Frankrijk. Ook daar stuit ze op de mechanismen van ontkenning van verantwoordelijkheid. Niemand kan het zich meer precies herinneren. En de overheid trekt mythen op met een heldere tweedeling tussen de vele goeden en slechts een handjevol kwaden.
Onthustende inkijk in de Europese na-oorlogse geschiedenis
De verhalen van haar grootouders trekt Schwarz vervolgens door naar de grote geschiedenis. Dat doet ze op basis van een enorme hoeveelheid feiten en interviews. Zo levert ze een onthutsende inkijk in de na-oorlogse Europese geschiedenis. Onthutsend, omdat ze aantoont hoe er in Europa weinig animo was om de verantwoordelijken ter verantwoording te roepen. Domweg omdat veel mensen zelf verantwoordelijkheid droegen. In meerdere en in mindere mate. Dat gold voor Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk en Italië. Maar het geldt ook voor Nederland.
Nederland verdoezelt verantwoordelijkheid voor de jodenvervolging
De illusie dat we het hier beter deden, prikt Schwarz heel eenvoudig door. Ze wijst erop dat de Nederlandse regering anno 2019 bijna de enige in Europa is die de verantwoordelijkheid van de staat in de deportatie van de joden nog altijd niet erkent. Ze merkt op dat ook in het Verzetsmuseum in Amsterdam nauwelijks aandacht is voor de rol van de Nederlandse ambtenaren bij de jodenvervolging.
De perfecte Nederlandse identiteitskaart
Zo is er geen verwijzing naar Jacob Lentz, de Nederlandse ambtenaar die de identiteitskaart met een identificatiesysteem voor joden maakte. Zijn systeem werd dankbaar overgenomen door de Duitsers. De efficiëntie ervan verklaart waarom Nederland bijna het allerhoogste percentage vermoorde joden heeft: 75 procent van de Nederlandse joden werd afgevoerd en vermoord. Ter vergelijk: België 45 procent; Frankrijk 25 procent.
In Nederland (nog) geen Holocaustmonument
Ook herinnert Schwarz eraan dat er in Nederland nog altijd geen Holocaustmuseum is. Zelfs geen gedenkteken. En dat in tegenstelling tot andere Europese landen. De pogingen ertoe hier stranden op argumenten als dat een dergelijk monument het groen of het uitzicht zouden schaden. Het schaamrood stijgt je dan toch naar de kaken!
Van geschiedenis naar actualiteit
Maar ‘De geheugenlozen’ wordt pas echt ongemakkelijk lezen als Schwarz beschrijft hoe de ontkenning van verantwoordelijkheid overgaat in bagatelliseren van de misdaden en het benadrukken van wat er allemaal onder het fascisme tot stand kwam. Daarmee is haar geschiedenisverhaal aangekomen bij de actualiteit: de hedendaagse populariteit van populistische partijen in Europa. In haar epiloog concludeert ze: “De geschiedenis herhaalt zich niet, maar de sociale en psychologische mechanismen blijven onveranderd en zetten er ons in crisiscontext toe aan irrationele medeplichtigen te worden van misdadige doctrines.”
Niet voor niets kreeg Géraldine Schwarz voor ‘De geheugenlozen’ de Europese Boek Prijs 2018. ‘De geheugenlozen’ is verplichte kost voor elke Europeaan, van regeringsleider tot geel hesje.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Marc Couwenbergh
Gesponsord
Aan het lot kun je niet ontsnappen ... of wel?
Intermezzo is een prachtige roman over broers en geliefden, van dé literaire stem uit Ierland.
Door de late middeleeuwen letterlijk aan te raken blaast Van Loo ons verre verleden meer dan ooit nieuw leven in.
Een ode aan de Hollandse keuken en de smaak van thuis.
Meer dan 200 recepten voor de kerstdagen.
Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Het leukste cadeau voor iedereen: lol verzekerd!
Toine Heijmans neemt zijn lezers mee naar de uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis.
Een roman over iemand die floreert als onderzoeker, maar zich het comfortabelst voelt als ze zelf in de schaduw blijft
In Lijtje deelt Harmen van Straaten ontroerende, grappige en herkenbare verhalen over zijn dementerende moeder.
De schitterende beelden en poëtische teksten vertellen het verhaal van een bijzondere vriendschap, tussen het meisje en de drie dieren.
Een magisch coming-of-age-verhaal over een jongen die zijn eerste weekend zonder zijn ouders doorbrengt. . . en een leeuw die op hem komt passen.
Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Deze nieuwe fase kan er een zijn van vreugde, vervulling en verdieping.
De Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
De auteur van Het meisje in de trein is terug! Ligt de waarheid op het eiland begraven?
Kenia, 1926. De jonge Ivy staat voor grote uitdagingen. Ondertussen is Ranjana, een jonge Indiase vrouw, op de vlucht.
Een nieuwe, inclusieve geschiedenis van het vroegst bewoonde continent van de wereld.
Een prachtig overzicht van de liefdespoëzie, van de vroege middeleeuwen tot nu
Hoe kunnen we ons een weg banen door dit alles?
Drie jaar geleden overleed haar beste vriendin, en sindsdien staat Erins leven stil.
Kenia, 1910. Als de jonge Ivory meereist met haar vader op safari, wordt ze onmiddellijk verliefd op het land en de natuur
