De fascinerende wereld van de zintuigen

'Een immense wereld' van de van oorsprong Maleisische wetenschapsjournalist Ed Young zou verplichte kost voor elk mens moeten zijn. Immers, het maakt voor een groot publiek duidelijk dat de evolutie een veel meer gevarieerde wereld heeft opgeleverd dan we denken. Sinds Aristoteles gaan we er vanuit dat de mens vijf zintuigen heeft om de wereld om hem heen, zijn 'umwelt' te ervaren. En we denken dat de dieren in diezelfde 'umwelt' leven, omdat ze ook diezelfde zintuigen zouden hebben. Al is het wel duidelijk dat veel van hen beter kunnen ruiken dan wij. Echter filosofie en wetenschap leren in de laatste decennia dat sommige diersoorten beschikken over heel andere zintuigen en dat bovendien de hokjesindeling van zintuigen lang niet altijd rigide is. Young neemt zijn lezers mee langs tal van onderzoeken naar hoe en welke zintuigen bepaalde diersoorten gebruiken. En dan gaat er inderdaad een immense wereld open. Op basis van moderne wetenschap blijkt dat de evolutie vaak resulteert in fascinerende magie. In de woorden van Young: "De wereld waarnemen via andere zintuigen is pracht vinden in vertrouwdheid, en het heilige in het alledaagse. Wonderen bestaan in een achtertuin waar bijen de elektrische velden van een bloem meten."

Maar 'Een immense wereld' dat bijna 400 pagina's telt, vergt wel doorzettingsvermogen van de lezer. Zeker omdat je niet ontkomt aan ingewikkelde processen uit de biologie, chemie en neurologie. Maar Young is een geroutineerde wetenschapsjournalist die weet hoe hij zijn lezers moet leiden door een woud van wetenschappelijke termen en conclusies die elkaar soms ook tegenspreken. Zijn opbouw is methodisch als in een schoolboek. Elk hoofdstuk behandelt in principe één zintuig en sluit altijd af met een paar regels die je nieuwsgierigheid prikkelen omdat het zintuig van het volgende hoofdstuk nog verbazingwekkender zal zijn. En dat is het. Zo komt aan bod de vraag of vissen pijn hebben en lees je ook waarom mensen zichzelf niet kunnen kietelen. Minder frivool is de constatering dat door toedoen van de mens niet alleen het klimaat alarmerend snel verandert, maar ook de zintuigen van grote en kleine levende wezens dusdanig worden verstoord dat hun overleven op het spel staat. Bij alle ontdekkingen door wetenschappers over fascinerende zintuigen van dieren is het wel raadzaam je te blijven realiseren dat er nog altijd geen antwoord is op de vraag die filosoof Thomas Nagel stelde in 1974. Namelijk: "Hoe is het om een vleermuis te zijn?" Nagel stelt dat de wetenschap de fout ingaat als men fysieke processen in hersenen gelijkstelt aan de geest. Al weten we nu hoe een vleermuis zijn wereld waarneemt; we kunnen nooit weten hoe een vleermuis zich voelt.