Geloofwaardig en geslaagd gedachte-experiment

Vijf jaar geleden debuteerde Hanna Bervoets met de roman Of hoe waarom en inmiddels zijn haar boeken niet meer weg te denken uit de hedendaagse Nederlandse literatuur. Na Lieve Céline en Alles wat er was is Bervoets’ vierde roman Efter wederom een verhaal dat een absurde situatie zeer geloofwaardig weet neer te zetten.

Efter speelt in de nabije toekomst. Artsen en wetenschappers beschouwen verliefdheid inmiddels als een psychische aandoening, die in sommige gevallen zelfs resulteert in Love Addiction Disorder (LAD), een verslaving waaraan Efter een einde moet maken. De medische industrie hoopt miljoenen te verdienen aan de verkoop van het nieuwe medicijn, maar helaas gaat zij in haar zucht naar succes voorbij aan de grote gevolgen die deze uitvinding op vele mensenlevens heeft. In de roman volgt de lezer daar negen van, onder wie een hopeloos verliefd pubermeisje dat in een verslavingskliniek belandt, een journaliste die onraad én een goed verhaal ruikt en een echtpaar waarbij de echte liefde binnen hun huwelijk ver te zoeken is. Negen personages, die allemaal een connectie hebben met elkaar en met het medicijn. En allemaal wanhopig zoekend naar iets wat hun leven zin geeft.

Bervoets weet de gehele situatie heel realistisch neer te zetten. In feite vindt ze onze bestaande wereld opnieuw uit. Het gebruik van nieuwe benamingen voor toekomstige social media-apparaten en -vormen werkt in het begin van het verhaal wellicht verwarrend. Toch went de lezer daar al gauw aan. Het maakt de futuristische situatie die Bervoets schetst zelfs acceptabel voor de lezer.

De afwisselende perspectieven zorgen bovendien voor een vlot leesbaar boek. Vlot, maar absoluut niet simpel. Want hoewel Bervoets een vrij grimmig toekomstbeeld schetst, maakt ze tegelijkertijd prachtige, rake observaties over de liefde:

"Ben je verliefd, dan zet je elkaar op een voetstuk. […] Vanaf dat voetstuk kun je elkaar bewonderen en begeren, maar écht samenzijn is onmogelijk, want je staat op een plek die een ander voor je heeft gekozen en kunt daar dus niet zomaar weg. Pas wanneer de verliefdheid voorbij is, stappen beide partijen van hun voetstuk af. Dan kunnen ze naar elkaar toe lopen, elkaar eens van dichtbij bekijken. En beslissen of ze, na wat ze hebben gezien, nog samen willen blijven."

En net als in haar vorige romans bewijst de schrijfster daarmee dat ze tragische en komische elementen weet te combineren tot een boek dat op hetzelfde moment absurd én ontroerend is. Het verhaal laat zien waar mensen toe in staat zijn om te overleven, om hun eigen leven te veraangenamen en hoe ze zichzelf daarbij soms voor de gek houden. De personages vestigen hun hoop op het medicijn Efter, maar zoals één van hen opmerkt: "Liefde maakt blind misschien, maar hoop behoorlijk kreupel." Het succes van Bervoets’ romans ligt misschien wel vooral in het schetsen van deze menselijke eigenschappen die zo herkenbaar zijn voor de lezer.

Efter is geslaagd als gedachte-experiment, zoals de schrijfster haar boek zelf vooral beschouwt (zie interview), maar ook als een onderhoudende en slimme roman die de lezer weet te verrassen en zelfs aan het denken zet over de huidige samenleving. Want hoewel het boek niet bedoeld is om de huidige maatschappij te bekritiseren, geeft het wel een beeld waartoe de huidige trends zouden kunnen leiden. Hoe ver gaan mensen voor hun eigen idealen? En hoe ver mág je daarin gaan? Efter geeft de lezer genoeg stof tot nadenken.